ساختار ژنتیک جمعیت‌های یوزپلنگ آسیایی مشخص شد

يوزپلنگ آسيايي كه روزگاري گستره زيستگاهش سراسر آسيا را در بر مي‌گرفت و از همين‌رو به يوزپلنگ آسيايي شهرت داشت اكنون سال‌هاست زيستگاه اين‌گونه زيباي حيات‌وحش محدود به كشور ايران شده و از همين روست كه اين حيوان را يوزپلنگ ايراني مي‌نامند و از آن به‌عنوان نماد حيات‌وحش ايران ياد مي‌كنند. درباره جمعيت اين حيوان هم گرچه به‌دليل دشواري‌هاي سرشماري، هنوز آمار دقيقي در دست نيست اما براساس برخي آمارها با خوش‌بيني حدود 70‌قلاده از اين حيوان در زيستگاه‌هاي كشور وجود دارد. با وجود اين، اجراي طرح‌هاي عمراني، به‌ويژه جاده‌كشي، اكتشاف و استخراج معادن در زيستگاه‌ها، هجوم دامداران به زيستگاه‌ها و اشغال آبشخورها، وجود سگ‌هاي گله و نيز شكار طعمه‌هاي يوز و تلفات جاده‌اي از مهم‌ترين عواملي هستند كه در حال حاضر جمعيت كم‌شمار يوز را تهديد مي‌كنند. البته طي سال‌هاي اخير، تلاش‌‌هاي زيادي براي حفاظت از يوز صورت گرفته كه در راس اين تلاش‌‌ها مي‌‌توان به اجراي پروژه بين‌المللي حفاظت از يوزپلنگ آسيايي اشاره كرد، به‌خصوص تلاش تشكل‌ها براي ارتقاي آگاهي جوامع بومي و محلي حاشيه زيستگاه‌‌هاي يوز در حفاظت از اين‌گونه بسيار كارساز بوده است.

اكنون اصغر مباركي، مديركل دفتر موزه تاريخ طبيعي و ذخاير ژنتيك سازمان حفاظت محيط‌زيست، از مشخص‌شدن ساختار ژنتيك جمعيت‌هاي يوزپلنگ آسيايي براي حفاظت بيشتر از اين‌گونه خبر مي‌دهد. آنطور كه در گزارش پايگاه اطلاع‌رساني سازمان حفاظت محيط‌زيست آمده است وي مي‌گويد: به‌منظور مديريت پايدار ژنتيك يوزهاي آسيايي، طرح پژوهشي‌اي با عنوان «بررسي ساختار ژنتيك جمعيت‌هاي يوزپلنگ آسيايي با استفاده از آناليز ژن‌هاي nDNA و mtDNA»، در بخش زيست فناوري دفتر موزه تاريخ طبيعي و ذخاير ژنتيك، اجرا شد. مباركي با بيان اينكه جمعيت‌هاي مختلف يوزپلنگ آسيايي شامل ذخيره‌گاه زيست‌كره توران، پارك ملي كوير، يزد و كرمان مورد بررسي قرار گرفت، تصريح كرد: بنا به توضيحات مجري پروژه، در اين پژوهش، به‌‌منظور بررسي جامع ژنتيك جمعيت‌هاي تحت مطالعه، از 20جايگاه ريزماهواره و 15ژن هسته‌اي و ميتوكندريايي استفاده شد. با اين توضيح كه از 20جايگاه ريزماهواره در راستاي ژنوتايپينگ هر دو جنس نر و ماده، از توالي‌يابي 9ژن هسته‌اي براي آناليز مسير مادري و پدري، از توالي‌يابي 4ژن ميتوكندريايي براي آناليز مسير مادري و از توالي‌يابي يك ژن مشتمل بر 2 ناحيه در كروموزوم Y به‌منظور آناليز مسير پدري استفاده شد. وي افزود: بيشترين تنوع ژنتيك جمعيت‌هاي يوزپلنگ، در كرمان، سپس يزد و بعد ذخيره‌گاه زيست‌كره توران و كمترين تنوع ژنتيك نيز مربوط به يوزپلنگ پارك ملي كوير قراردارد برهمين اساس، وجود درون‌آميزي و افزايش همخوني در يوزپلنگ پارك ملي كوير امري محتمل است.

به گفته وي، كمترين فاصله ژنتيك، بين يوزپلنگ پارك ملي كوير و يوزهاي يزد و بيشترين فاصله ژنتيك بين يوزپلنگ پارك ملي كوير و يوزهاي كرمان مشاهده شده است كه يوزهاي كرمان، بيشترين شباهت ژنتيك را با يوزهاي ذخيره‌گاه زيست‌كره توران و همچنين يوزهاي يزد به جز يوزپلنگ بافق، بيشترين شباهت ژنتيك را با يوزپلنگ پارك ملي كوير دارند. طبق اين نتايج، 60درصد از تنوع موجود، درون‌جمعيتي بوده و تنها 40درصد آن نشأت گرفته از تنوع بين‌جمعيتي است.

وي با بيان اينكه يوزپلنگ موجود در ايران يكي از گونه‌هاي ارزشمند كشور است، افزود: نتايج اين تحقيق حكايت از وجود سطح متوسط تنوع ژنتيك در اين‌گونه داشته و حفاظت ژنتيك و مديريت جمعيت‌هاي موجود، مي‌تواند اين‌گونه را از فرسايش ژنتيك بيشتر و نابودي در زيستگاه‌هاي موجود حفظ كند.